Педагогическай үлэ ветерана, Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала, «1941-1945 с. Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр килбиэннээх үлэтин иһин», В.И. Ленин төрөөбүтэ 100 сылынан «Килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээллэр кавалердара, Чурапчы улууһун бочуоттаах олохтооҕо.
Николай Иванович Кытаанах нэһилиэгэр 1930 сыллаахха төрөөбүтэ. Оскуолатааҕы кэмнэрэ сэрии кыһарҕаннаах кэмнэригэр ааспыттара, Кытаанах сэттэ кылаастаах оскуолатын үөрэнэн бүтэрэн, 1947–1951 сс. Чурапчытааҕы педучилищеҕа үөрэммитэ. Кинилэр иллээх куурустарыгар 80 оҕо киирбититтэн 41-рэ эрэ үөрэҕин бүтэрбитэ. Үөрэҕин бүтэрээт 1955 с. диэри Өймөкөөн оройуонун Үчүгэй оскуолатыгар начаалынай кылаас учууталынан уонна сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ.
1959 сыллаахха СГУ бүтэрэн саха тылын уонна литэрэтиирэтин учууталын идэтин баһылаабыта. 1959 ̶1960 сс. Чурапчы оройуонугар үөрэх салаатын инспекторынан үлэлээбитэ. Бу кэмҥэ партия сорудаҕынан үөрэх хаамыытын олоҕу кытта ыкса сибээстээһиҥҥэ, оскуолаларга үлэ ис хоһоонун, ньымаларын тосту уларытыыга, үөрэтии-иитии үлэтин үлэҕэ үөрэтиигэ туһаайыыга ууруллубута.
Николай Иванович 1960–1966 сс. партия райкомун инструкторынан, бөдөҥсүйбүт Алексеевскай оройуон райсэбиэтин култуураҕа уонна кинофикацияҕа отделын сэбиэдиссэйинэн талыллан, эппиэтинэстээх үлэҕэ үлэлээбитэ.
1966–1975 сс. Чурапчы орто оскуолатын дириэктэринэн үлэлээбитэ. Бастыҥ педагогическай уопуту үөрэтэн тарҕатыыга, учууталлар уонна үөрэнээччилэр үлэлэрин наукаҕа тирэнэн тэрийиигэ, методическай үлэҕэ ордук көдьүүстээх ньымалары киэҥник туттууга элбэх үлэ барбыта.
Бу сылларга оскуола өрөспүүбүлүкэҕэ бастыҥнар ахсааннарыгар киирбитэ. Чурапчы орто оскуолатын үөрэтэр-иитэр үлэтэ үрдүктүк сыаналанан, 1967 сыллаахха ССКП обкомун уонна Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин Бочуотунай дипломунан наҕараадаламмыта, бырамыысалыннас тэрилтэлэрин кытта тэҥҥэ, соҕотоҕун Бочуот дуоскатыгар киирбитэ. Оскуола дириэктэрэ Н.И. Дьячковскай Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин президиумун Бочуотунай грамотатынан бэлиэтэммитэ. 1971 с. Николай Иванович көҕүлээһининэн, Чурапчы уонна Таатта улууһун нуучча тылын учууталларын семинара ыытыллан, хардарыта уруокка сылдьан уопут атастаһыыта олохтоммута. Үөрэтии уонна уруок таһынааҕы дьарыктар хаачыстыбалара тупсубута.
1972 с. оскуола 100 сыллаах үбүлүөйэ оройуоҥҥа киэҥник, өрө көтөҕүллүүлээхтик бэлиэтэммитэ. Үөрэҕи билии таһыма 95% тахсыбыта, оскуола выпускниктара 1968 с. саҕалаан тута сылыгар да буолбатар, үрдүк үөрэххэ киирэллэрэ, ордук 1971 с. выпуск ити өттүгэр чорбойбута. Кинилэр В.С. Яковлев-Далан «Дьикти саас» сэһэнин прототиптара буолбуттара. Выпускниктар ортолоругар оскуола саҕаттан дьоҕурдаах СӨ Ил Дархана, билигин Федерация Сэбиэтин чилиэнэ, экономическай наука доктора Е.А. Борисов үөрэммитэ.
Кэлиҥҥи сылларга Николай Иванович РОНО оскуола инспекторынан үлэлээбитэ (1975–1977). Бу сылларга бүттүүн орто үөрэхтээһин олоххо толору киирбитэ, кабинет систиэмэтигэр көһүүгэ оройуон үөрэҕин салаатын уонна методкабинетын үлэтэ биһирэнэн, атын оройуоннарга уопут быһыытынан тарҕаммыта. Оройуоҥҥа учуутал 60% үрдүк үөрэхтэммитэ. 48 бастыҥ учууталлар салайар үлэҕэ анаммыттара. Уларыта тутуу сылларыгар – 1987–1990 сс. оройуоннааҕы методкабинет методиһынан үлэлээбитэ. Методистар араас хабааннаах учуутал маастарыстыбатын үрдэтэр дьаһаллары ыыталлара. Оскуолаларга «Учууталлар маастарыстыбаларын күннэрэ», новатор-учуутал Е.Д. Макаров уопутун тарҕатар өрөспүүбүлүкэҕэ география учууталларын кууруһа ыытыллыбыттара.
14 сыл тухары (1977–1980, 1980–1987, 1990–1994) Чурапчытааҕы үлэлиир ыччат күнүскү-кэтэхтэн орто оскуолатын ситиһиилээхтик салайбыта. 600-чэкэ эдэр ыччат бу сылларга кини илиититтэн орто үөрэх аттестатын туппута, киэҥ суолга үктэммитэ. 1980-1981 үө.дь. оскуола кабинет систиэмэтигэр көһөн, өрөспүүбүлүкэтээҕи көрүүгэ 2 миэстэ буолары ситиспитэ.
Үлэлиир ыччаты үөрэтэр киин сабыллыбытын кэннэ, улуус педагогическай мусуойугар Кирилл Кириллович Пермяковтуун тахсыылаахтык үлэлээбиттэрэ. 1994–2004 сс. дириэктэринэн, 2004 сылтан бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыар диэри научнай сотруднигынан үлэлээбитэ.
Николай Иванович үгүс сылларга улуус уһулуччулаах дьонун олохторун, үлэлэрин үөрэтиигэ, үйэтитиигэ сыралаах, дьүккүөрдээх үлэни ыыппыта. Ол курдук, Саха сирин «Педагогическай энциклопедиятын» үс томугар улууспут 132 учууталын, «Саха сирин Үлэҕэ Албан аата» энциклопедияҕа улуус бочуоттаах олохтоохторун хаартыскаларын, ыстатыйалары, 68 РСФСР уонна Саха АССР, РФ уонна СӨ үтүөлээх учууталларын, физкултуура уонна спорт үтүөлээх үлэһиттэрин, тириэньэрдэрин ааттарын суруйан киллэрэн үйэтиппитэ. «Чурапчы улууһа» үбүлүөйдээх, «Чурапчы буойун учууталлара», «Оскуола иннинээҕи үөрэхтээһин атаҕар туруута уонна сайдыыта», Чурапчы орто оскуолатын 120 сылыгар анаммыт «Ахтан санаан аастахха», «Чурапчы улууһугар үөрэхтээһин историята», иккис педагогическай училище кинигэлэригэр үлэлэспитэ, улуус 75 сылыгар «Саҥа олох» хаһыакка архив матырыйаалларын бэчээттэппитэ.
Николай Иванович хас да төгүл ССКП ОК чилиэнинэн, оройуоннааҕы сэбиэт депутатынан талыллан үлэлээбитэ, өр сыллаах таһаарыылаах үлэтэ сыаналанан үгүс наҕарааданан бэлиэтэммитэ. С.А. Новгородов аатынан Чурапчы орто оскуолатын бочуоттаах бэтэрээнэ. Кэргэнинээн муусука оскуолатыгар фортепиано кылааһын ситиһиилээхтик салайбыт, ССРС култууратын туйгуна Дария Константиновналыын түөрт оҕолорун атахтарыгар туруорбуттара.
Кини салайааччы, коллега быһыытынан үлэлээбит үлэтин, сатабылын, үтүө майгытын, олоххо көрүүтүн бииргэ үлэлээбит дьоно билигин да үтүө тылынан ахталлар, эдэр көлүөнэ педагогтар холобур оҥостоллор.